میقات حج-جلد 62

ص: 97
خطبه جمعه گوش دادن ترجیح می‌دانند و گروهی دروغگو و جاعل حدیث بودند و آن را وسیله رسیدن به دنیا قرار دادند. (1) پس مصاحبت به تنهایی، معیاری برای فضیلت نمی‌شود، مگر آنکه همراه با ایمان راستین و علم و تقوا و جهاد باشد.
اینها معیارهای ثابت قرآن برای برتری افراد و اقوام بر یکدیگر است و مقید به صحابی بودن یا تابعی بودن و از سه قرن اولیه بودن یا از قرون دیگر بودن نکرده است. پس نه تنها صحابی بودن به تنهایی برای سلف فضیلت نمی‌آورد و جبران گناهان آنان را نمی‌کند و دلالت بر عدالت آنان نمی‌شود بلکه همسر پیامبر بودن هم اگر همراه با ایمان و عمل صالح نباشد، نه تنها موجب فضیلت نیست بلکه اگر مرتکب گناه کبیره شوند موجب عذاب شدیدتر است؛ چنان‌که خدای سبحان خطاب به همسران پیامبر می‌فرماید:
(یا نِساءَ النَّبِیِّ مَنْ یَأْتِ مِنْکُنَّ بِفاحِشَةٍ مُبَیِّنَةٍ یُضاعَفْ لَهَا الْعَذابُ ضِعْفَیْنِ ...). (2)
«ای همسران پیامبر، هر یک از شما مرتکب گناهی آشکار شود (دانسته به کار ناروایی اقدام کند) عذاب او دو برابر دیگران خواهد بود.»
آری، اگر کسی افتخار همسری پیامبر را داشته، مطیع فرمان خدا و رسول باشد و عمل صالح انجام دهد، پاداش او دو چندان خواهد بود. (3) پس اساس تقرّب به خدا و رسول، ایمان و عمل صالح است؛ چنانکه خدای سبحان برای اهل ایمان، زن فرعون را مثل می‌زند و او را الگوی اهل ایمان و از ساکنان بهشت قرار می‌دهد. (4) در مقابل مثل و نمونه کفر و سرکشی زن نوح و زن لوط همسران دو تن از پیامبران را قرار می‌دهد که اگر چه مصاحب و تحت فرمان دو بنده صالح خدا بودند اما چون به آنها خیانت کردند همسری پیامبر مایه نجاتشان نشد و اهل جهنم شدند (5) و این سنت ثابت خداست که اهل ایمان و عمل صالح را رستگار نموده و اهل بهشت کند و اهل کفر، فسق و فجور را معذّب به عذاب نماید. اصحاب، معاصرین، همسران و حتی فرزندان پیامبر هم از این قانون کلی الهی مستثنی نیستند مگر آنان که شایستگی شفاعت نبی گرامی (ص) یا نبی یا وصیی از انبیا و اوصیای الهی شامل حالشان گردد، که آن هم بر اساس معیار کلی است و در آن هم فرقی میان افراد سه قرن اول اسلام و آنان که در قرن چهارم یا چهاردهم آمدند، نیست.
پس این سخن ابن تیمیه درست نیست که میگوید:
«فَقَالَ غَیْرُ وَاحِدٍ مِنْ اْلأَئِمَّةِ: إنَّ کُلَّ مَنْ صَحِبَ النَّبِیَّ صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَفْضَلُ مِمَّنْ لَمْ یَصْحَبْهُ مُطْلَقًاً ...»
«هر کس از اصحاب پیامبر خدا (ص) باشد او برتر است از کسی که از صحابه نبوده و از تابعین یا تابعینِ تابعین باشد.» (6)
و به معاویه و عمربن‌عبدالعزیز مثال می‌زند که گرچه عمربن‌عبدالعزیز عادلتر از معاویه بود، اما مصاحبت با پیامبر برای انسان فضیلتی می‌آورد که با هیچ عملی قابل مقایسه نیست. (7)
بر مبنای سخن ابن‌تیمیه و امامانی که او به قولشان استشهاد کرده، معاویه از امام علی‌بن‌الحسین و امام باقر و امام صادق (علیهم السلام) و امامان اهل سنت از مالک و شافعی و ابو حنیفه و احمدبن‌حنبل هم برتر خواهد بود؛ چون معاویه بعد از فتح مکه اسلام آورد و چند صباحی محضر پیامبر را درک کرد. این سخن با کدام آیه و روایت صحیح، که مورد قبول فریقین باشد، قابل جمع است؟ نمی‌دانم!
خلاصه اینکه صرف سلف بودن دلیل بر فضلیت نمی‌شود؛ چرا که خود ابن‌تیمیه هم این روایت پیامبر (ص) را که در توصیف ناقلان و کاتبان حدیث فرمود:
«رُبَّ حَامِلِ فِقْهٍ إِلَی مَنْ هُوَ أَفْقَهُ مِنْهُ»
؛ «چه‌بسا کسی سخن حکیمانه‌ای را به‌دیگری، که از او فهیم‌تر است، نقل‌کند.» (8) می‌پذیرد؛ یعنی چه بسا صحابه سخنی را به تابعین و آنان به تابعینِ تابعین نقل کنند و آنها بهتر و عمیق‌تر سخن پیامبرخدا (ص) را درک کنند.
پس این سخن ابن‌تیمیه که می‌نویسد: «سلف در هر فضیلتی افضل از خلف هستند ...؛ چه در علم و چه در عمل، چه از جهت عقل و چه از جهت دینداری و عبادت و آنها به تبیین و حل هر مشکلی شایسته‌تر از خلف هستند.» (9) چون با حدیث مذکور از پیامبر در تعارض است، پذیرفته نیست؛ زیرا بر مبنای سخن ابن‌تیمیه، هیچ تفسیر و کتابی علمی؛ چه در اصول اعتقادی و چه در اصول اخلاقی و چه احکام عملی، نباید نوشته شود؛ زیرا پیشینیان، هم در فهم مسائل دینی و هم از نظر فکری، برتر از خلف هستند و این با عمل خود ابن‌تیمیه و سیره علمای اسلام در تعارض است؛ چرا که وقتی مسائل در گذشته بهتر حل شده‌اند؛ چه نیازی به اظهار نظر جدید است؟
یکی دیگر از مغالطه‌های ابن‌تیمیه در باب فضیلت سلف این است که می‌نویسد:
«رَأْسُ الْفَضَائِلِ الْعِلْمُ؛ وَکُلُّ مَنْ کَانَ أَفْضَلَ مَنْ غَیْرِهِ مِنْ الأَنْبِیَاءِ وَالصَّحَابَةِ وَغَیْرِهِمْ؛ فَإِنَّهُ أَعْلَمُ مِنْهُ»
«رأس فضیلتها علم است و هر کس از انبیا و صحابه افضل باشد، او اعلم است.» (10)
علت مغالطه این است:

---

1- احمد حسین یعقوب اردنی، بررسی نظریه عدالت صحابه، ص 118
2- احزاب: 30
3- همان: 31
4- تحریم: 11
5- همان: 10
6- ابن تیمیه، مجموع فتاوی، ج 4، ص 422
7- همان‌
8- همان، ص 76
9- همان، ص 126
10- همان، ص 325